Een toekomst zonder aardgas: voor veel mensen een angstige gedachte. Of op zijn minst een groot obstakel. Zo niet voor Jan Dirk Buining uit de Utrechtse buurt Tuindorp.
Alternatieven voor gas
Uitzoeken hoe hij in zijn eigen huis energie kan besparen of zijn eigen wijk mobiliseren om na te denken over alternatieven voor gas? Jan Dirk draait er zijn hand niet voor om. Hij vindt het gewoon leuk om te doen. Maar als iemand anders het stokje wil overnemen, dan mag die zich morgen nog bij hem melden.
Jan Dirk, van huis uit civiel ingenieur, begon zijn loopbaan bij aannemersbedrijf Strukton, maar werkt alweer een jaar of tien bij Arcadis. Gedreven door alle berichten die hij voorbij zag komen over klimaatverandering en de gevolgen ervan voor de aarde, is de bewoner van een grote jaren dertig hoekwoning in Tuindorp, alweer een jaar of achttien bezig met het verduurzamen van zijn huis. Daarnaast is hij sinds twee jaar energieambassadeur bij Energie-U. En ‘last but not least’ is hij begin 2018, terwijl de contouren van het energieakkoord zichtbaar begonnen te worden, het buurtinitiatief ‘Warm Tuindorp’ opgestart. Samen met zijn buurtgenoten wil hij na denken over de nabije, gasloze toekomst van zijn buurt.
Energie besparen in eigen huis
‘Wij hebben onze eerste zonnepanelen in 2000 aangeschaft, dat was dankzij een actie van een leverancier. Het waren er nog slechts vier stuks. In 2007 hebben wij er nog dertien bij gekocht. Daarmee zitten wij nu dus op totaal zeventien panelen. Optimaal is het allemaal niet, want ze liggen op het dak aan de tuinzijde op het Noord-Oosten, na een uur of twee ’s middags komt er dus geen zon. Daarnaast hebben wij allerlei energiebesparende maatregelen in huis getroffen, zoals “kamer uit, licht uit”. Wat met twee pubers in huis nog best lastig kan zijn, toch zijn wij er aardig in geslaagd. Ook hebben wij overal een schakelaartje achter de apparaten geplaatst om sluipstroom tegen te gaan, en hebben wij onze elektrische bel vervangen door een ouderwetse trekbel. Tenslotte hebben wij oude, energie-slurpende apparaten, zoals onze oude vriezer, de deur uit gedaan. Door die zonnepanelen, in combinatie met al die energiebesparende maatregelen, inclusief die gericht op gedragsverandering, hebben wij ons stroomverbruik van 3500 kWh terug weten te brengen naar 2000 kWh.
Om nog minder energie te verbruiken hebben we vijf jaar geleden spouwmuurisolatie en vloerisolatie aan laten brengen en dit najaar overal HR++ glas in de ramen laten plaatsen. Verder hebben we alle kieren maximaal dicht gemaakt, wat in zo’n jaren dertig huis nog best lastig is. Volledig van gas af en all electric lijkt voor ons vooralsnog nog geen optie, omdat dit type huis gewoon niet optimaal te isoleren is. We hebben wel een adviseur van Thuisbaas uit Amsterdam over de vloer gehad. Die kwam met een plan, waarin onder meer een pergola met zonnepanelen in de tuin was opgenomen, maar daarvoor had ik dan wel de hele tuin overhoop moeten halen. Infraroodpanelen zijn voor ons ook niet zo geschikt, zo’n warmtebron is voor een groot huis als dit veel te lokaal. Gasloos is uiteindelijk dus in theorie wel ons streven, maar voor nu zijn we in afwachting van wat er op wijkniveau gaat gebeuren.’
(Nog niet) van het gas af
‘Ondertussen voorzien wij dankzij onze zonnepanelen geheel in onze elektriciteit, voor licht, apparaten en warm water in de keuken.. Daar hebben wij twee warm water boilers waarvan één Quooker, weggewerkt onder het aangerecht. Koken op inductie hebben wij uiteraard ook overwogen. Maar wij hebben een relatief nieuw, zes-pits gasfornuis. Als je dat door een inductie gasfornuis wil vervangen, ben je meteen 3000 euro kwijt. Bovendien maakt koken slechts zo’n 5 % uit van het totaal gasverbruik, dat heeft dus niet de meeste impact. Wij koken nu zoveel mogelijk elektrisch, gebruik makend van de Quooker, de magnetron en de elektrische oven. We eten relatief veel ovengerechten, lasagne en pizza, uiteraard wel zelfgemaakt en niet uit een pakje. Voor warm water voor de badkamers en de warmte zijn wij voorlopig nog aangewezen op gas. De optie van een warmtepomp hebben wij wel onderzocht, maar die is, vanwege de lage aanvoertemperatuur, in combinatie met de matige isolatie van zo’n jaren dertig huis, niet zo geschikt om het voldoende warm te krijgen. In ieder geval niet als het buiten vriest. Voor het moment hebben wij daarom gekozen voor de optie van een hybride warmtepomp, in combinatie met een kleine CV dus, zodat we, als het nodig is, alsnog de CV kunnen aanzetten.
Het zou ook een beetje voorbarig zijn om op dit moment allerlei drastische stappen te ondernemen, terwijl het nog onduidelijk is wat er vanuit staat te gebeuren. Komt er bijvoorbeeld een warmtenet? Hoe dan? Daar is namelijk wel restwarmte voor nodig. Uit de industrie bijvoorbeeld, alleen, die hebben we niet echt in Utrecht.’
Meepraten over gasloze toekomst van de wijk
‘Eind juli vorig jaar begonnen de contouren van de Klimaattafels zichtbaar te worden. Daaruit kwam naar voren dat gemeentes uiterlijk 2021 een plan klaar moeten hebben liggen in het kader van een wijkgerichte aanpak. Aangezien de gemeente Utrecht nog geen plan klaar had, en omdat ik liever zelf wil meepraten over wat er straks in mijn eigen wijk gaat gebeuren, heb ik het buurtinitiatief ‘Warm Tuindorp’ in het leven geroepen. Als je het hebt over Tuindorp, gaat het al gauw over zo’n 2200 huishoudens en 5000 bewoners.
We hebben ondertussen één bijeenkomst georganiseerd en tot de zomer van 2019 hebben we nog vier in de planning staan. De eerste bijeenkomst met alle betrokken partijen vond plaats op 28 oktober. Er waren presentaties van de gemeente, van netbeheerder Stedin, van energieadviseur Kees Stap en van Energie-U. Ook vertelden twee buurtbewoners, die al bezig waren met het gasloos maken van hun huis, over hun ervaringen. Zo bleek de warmtepomp bij één van de buurtbewoners voor zoveel geluidsoverlast te zorgen, dat die weer moest worden verwijderd. Maar er waren ook mooie voorbeelden van slimme, digitale radiatorknoppen, decentrale ventilatoren en hybride systemen.’
Kennis delen en ervaringen uitwisselen
‘Dat is ook precies de bedoeling van dit buurtinitiatief: kennis delen en ervaringen uitwisselen. Met de buurtbewoners zelf, maar ook met andere wijken. Zo zijn wij op dit moment allerlei mogelijkheden aan het onderzoeken voor onze warmtevoorziening, maar zijn daarin niet de enigen. In Utrecht gebeurt dat ook in Lunetten, Hoograven en in Overvecht-Noord.
Wij zijn allemaal bezig met een warmteplan. Maar behalve over de technologie gaat het ook over dingen als: hoe ga je alles organiseren, hoe communiceer je met elkaar, hoe bouw je je netwerk op, hoe creëer je draagvlak en hoe beheer je financiën? Hoe verdeel je de taken? Maar ook: wat kun je nú alvast doen totdat er iets over de alternatieven voor gas wordt besloten, zónder dat je daar spijt van krijgt? Zoals isoleren en kieren dichten - inclusief de brievenbus!. Maar ook oude apparatuur vervangen, zonnepanelen aanschaffen én overstappen op duurzame energieleveranciers. En niet te vergeten: je gedrag aanpassen. Wat mijn eigen drijfveren zijn? Ik ben wel iemand die graag voorop loopt op dit onderwerp. Ik wil er alles aan doen om mijn kinderen een betere wereld te geven. En ik vind het belangrijk om mee te praten over de beslissingen die genomen gaan worden. Ik vind het bovendien echt leuk om deze dingen te organiseren en uit te zoeken, niet alleen voor mijn eigen huis maar ook op wijkniveau. Maar als morgen iemand opstaat die het roer wil overnemen, dan zeg ik: prima, ga je gang!’
Energie-U en de warmtetransitie in de stad
Sinds begin 2018 werkt Energie-U met haar energieambassadeursnetwerk ‘Aardgasvrij met je eigen wijk’. Energie-U initieert en stimuleert buurtinitiatieven zoals ‘Warm Tuindorp’, helpt ze met de benodigde kennis en voorbeelden en brengt de mensen bij elkaar. Zo zijn naast Tuindorp ondertussen ook van buurtinitiatieven uit Hoograven, Lunetten, Utrecht-Oost en uit Overvecht-Noord bij de werkgroep aangehaakt.
Energie-U zorgt voor de verbinding tussen deze initiatieven, de gemeente Utrecht en partijen als de woningcorporaties, Stedin en Eneco. Met steun van stichting DOEN heeft Energie-U een programma opgezet, waarin het concept Buurtwarmte wordt ontwikkeld, initiatieven zoals hier genoemd worden gestimuleerd en "de stad" bij de warmtetransitie wordt betrokken. Doel is dat iedere Utrechter zich positief deelgenoot voelt van de Utrechtse warmtetransitie.